Өнгө, мөнгө...

Хувцасаар нь угтаж, Ухаанаар нь үд гэдэг үг нь хүнийг хэн бэ гэдгийг танихын өмнө юу өмсөж, бас юу зүүснээр нь эхэлж хар гэсэн мэт. Монголчууд эрт дээр үеэс нүүдэллэн амьдарч ирсэн аугаа их түүхтэй ард түмэн. Малын бэлчээр дагаж нүүдэллэдэг ард олонд өөрийн гэх үнэтэй цайтай бүхнээ хадгалах, хураах гэхээсээ илүү өөрийн биедээ эд болгон шингээж, өмсөж, зүүж ирсэн нь түүхийн хуудаснаа үлджээ. Өнөөдрийн суурьшмал соёл иргэншилтэй болсон Монголчууд бидний хувьд дээрх байдал хэлбэрээ бараг хадгалан уламжлагдан иржээ. Гадныхны нүдээр Монголчууд хувцасны өндөр мэдрэмжтэй бас ч үгүй их ганган хээнцэр харагддаг нь яалт ч үгүй эцэг өвгөдөөс өвлөж ирсэн соёлтой холбоотой болов уу. Бусдаас ганган, гоё хувцас өмсөх соёл нь Монголчуудын хувьд эцэг өвгөдөөс уламжлагдан ёстой л нөгөө ген гээч нь болжээ. Ямар ч улсын моодны хувцасыг өөртөө тааруулаад өмсчихдөг нэгэн төрлийн адтай ч гэмээр ард түмэн. Үүийг нь мэргэжилтнүүд ярихдаа хувцас сайн үүрдэг ард түмэн ч гэдэг.

Ямар сайндаа л хүүхдийнхээ сургуулийн хичээлийн хэрэгслэлийг за дараа авч өгье мөнгө алга гэчихээд өөртөө болохоор сайхан цамц, өмд таарвал за яадаг юм нэг л амьдрах юм чинь гээд л авчиж байх шиг. Хэ хэ. Үгүй ээ мөн элдэвтэй шүү. Та мэдээж санал нэг л байгаа биз дээ миний бичсэнтэй. (Тийм) Тээр би хэлээгүй юу. Юу ч гэмээр юм дээ. Ер нь бол энэ байдал сүүлийн үед түвшин түвшиндээ өөр өөр хэлбэрээр байна. Социализмын үед бол бүгд нэгэн жигдийн загвар бүхий хувцас өмсдөг байсан гэж ярьдаг ч бас л биш. Яаж ийж байгаад л бие биенээсээ ялгарна ядахдаа л загварыг нь өөрсдөө өөрчилчихдөг байсан гэж ах, эгч, аав, ээж нар ярих юм билээ.

Сүүлийн үед энэ удам дамжиж ирсэн өнгөний соёл хэрээс хэтрээд бүх түвшинд орчихлоодоо харин ч нэг. Одоо тэгээд брэндийн ямар нэгэн юм хэрэглэхгүй л бол хэн ч биш. Нэг үгээр хэлбэл хүн биш болсон. Яахав дээ тэгээд бие биенээсээ дутахгүй гээд банкинд байдгаа тавьж зээл хийж байгаад л хүслээ гүйцэлдүүлэнэ дээ харин ч нэг. За ийгээд би хэдхэн салбарийг авч үзье л дээ.

Боловсролын өнгө

Зах зээлийн нийгэмд шилжиж толгойтой болгон наймаа хийж эхэлсэн шиг бараг хүн бүр л дээд сургууль гээчийг байгуулж эхэлвээ хөөрхий. Үүнийг нь дагаад хэдхэн жилийн өмнө ажилчин, сэхээтэн гээд л ангилагдаж байсан хүн бүр тэгш эрхээ эдэлж, байгаагаа барж байгаад л хүү, охидоо ирээдүйг нь ч мэдэхгүй дээд сургуулиудад сургаж эхэлсэн тэр цаг саяхан. Нөгөө л гений асуудал штээ миний хүү, охин сургуульд явахгүй л бол хүү, охинд нь онигоо харин аав, ээжид бол хэн нэгнээс дутаж буй мэт. Ингээд л үзээд байсан. Мэдээж тэр байдал удаан үргэлжилсэн. Одоо ч мөн адил. Тэр үед хүн бүр дарга, хуульч, санхүүч л бол сайн сайхан амьдардаг гэсэн ерөнхий ойлголттой байсан юм уу хаашаа юм. Тэгээд энэ чиглэлийн сургууль ч борооны дараах мөөг шиг олширсоор нэг мэдэхэд Монголын их дээд сургуулиуд ад шоо үзэгдэхээр олон болж, түүнийг дагасан эрх зүйч, эдийн засагч нар зах зээлийн хуулиараа нийлүүлэлт нь эрэлтээсээ давж эхэлсэн дээ. Ардаа танилтай, овсгоотой нэг нь ажилд орж үлдсэн нь яахаа мэдэхээ байсан. ТВ, FM-ээр дээд мэргэжилтэй бараг л зөөгч, цэвэрлэгч авна гэх болж ирсэн юм. Боловсролын өнгө үүгээр зогсоогүй ээ. Их, Дээд сургуульд орсон л бол суусан суугаагүй хамаагүй ямар ч л байсан онц төгсөж эхэлсэн. Хэрэв онц төгсөхгүй л бол мэдээж онигоо штээ. Уул нь бол тэр үнэлгээ нь тэр хүний олсон эрдмийн үнэлгээ хэдий ч орчин цагийн өнгө, мөнгөнд утгаа алдсан. Одоо бол мэдээж боловсролын өнгө хүрээгээ тэлж америкт боловсрол эзэмшихгүй л бол та хүн биш боллоо. өнгө бас мөнгөө гэж...

Амьдралын өнгө

Ганц нэгэхэн жишээ авч үзье. Нэгдүгээр арван жилийн хүүхдүүдийн зарим аав ээж нь хүүхдээ авахдаа бөөн юм болдог гэнэ ээ. Учир нь аав, ээж нь хэрэв хуучны муу машинтай байвал хүүхэд нь ангийнхнаасаа ичээд бүх хүүхдүүдийг явсаны дараа ангиасаа гардаг юм байх. Хөөрхий аав, ээж нь гадаа нь хүүхдээ хүлээсээр үгүй ээ мөн сонин дүр зураг шүү. Одоо тэгээд хүүхдээ сургуулиас нь авахын тулд машинаа солих хэрэг гарч ирж байгаа юм. хэ хэ. алаад хаядаг байгаа биз. Мэдээж би хувийн сургуульд сурч байгаа хүүхдүүдийг бол бичээгүй штээ. үхтэл үр гэгчээр бодвол зарим нэг нь аргаа бараад машинаа сольдог л байлгүй сольж чаддаггүй нь машинаа ойр хавьд нь нуудаг биз.

аав, ээжийн хайранд умбаж амьдралаас тасарсан зарим нь анд нөхөддөө буу гаргаж, бие биендээ томордог сурагтай. ямар харсан ч биш гэдэг шиг амьтад л тэгж ярих юм. тэгэхээр зарим нэгэн хэсэг бүлэг хүнд бол тэр бууг хэн нэгэнд гаргаж тулгах, айлгах, дээшээ хий буудах энэ тэрд бол хамаагүй шиг байна л даа. хамгийн олон дарга, хамгийн мундагуудыг цуглуулан хурим найр хийж, хичнээн төгрөгөөр хийснээ баярхаж байгаа тэр хэсэг нь энэ улсын өнгөний дээд юм уу даа. харин доод түвшиндээ бас л эрвийх дэрвийхээрээ юугаар ч дутах вэ дээ. намар болоод ирэхээр найр, хуримны цаг дөхөөд ирнэ мэдээж олон зуун саяар нь хурим хийж чадахгүй ч байраа (мэдээж зочидын бэлэгээр шархаа нөхнө гэж тооцов) барьцаалж зээл тавьж байгаад л мөн адил хэдэн өдөр мөнхийн хоолоо олсон мэт найрлаж гарна. за тэгээд удахгүй төрсөн өдөр, шинэ жил, цагаан сар, наадам мэдээж хэн нь ч хэнээсээ дутахгүй...

бизнесмэний өнгө...

Зах зээлийн чөлөөт нийгэмд шилжсэнээс хойш 21 жилийн дараа монголчууд жинхэнэ утагаараа баялаг бүтээгч иргэдтэй болсон. энэ бол мэдээж бизнесмэнүүд. энэ эрхэмүүд өнөөдөр энэ улсад тоолж баршгүй их баялагийг бүтээж байгаа гэдгийг бичигч би бээр дурсахгүй өнгөрч чадахгүй ээ. социализмын үед бол панзчид хамгийн муу хүмүүс байсан бол өнөөдрийн нийгэмд эдгээр хүмүүс хамгийн дээд эрхэмүүд мөнөөсөө мөн. гэвч өнөөдрийн энэ өнгөнд энэ нэрийн дор халхлагдсан жийп унаж, агаарын бизнес ярьж, нэгнээс хулхидаж, нөгөөд шилжүүлдэг хэсэг нь олширчээ. би чамд хайртай гэдэг үг үнэ цэнээ алдсан шиг бизнесмэн гэдэг үгээ өнгөө алдлаа. уйдвал бараг л байгуулсан компанийхаа тамгаар даам тоглох шахсан энэ их олон утгагүй компанийг яалтай. мэдээж нөгөө л генээрээ сайн албан тушаалгүй бол сайн ч муу ч хамаагүй заавал нэг компанийн захирал байхгүй л бол болохгүй болсон хорвоо юм уу даа.

Цол нэмвэл болвол баян болно...

Наадмын найраа хэрээс хэтэрч ил цагаан мөнгө нь яригдах боллоо. Нөгөө нэг эцэг, өвөгдийн гэж ирээд яриад байдаг бөх ярьдаг ах нар талбай дээрээ хэдэн төгрөг хийгээд л тэрнийг нь ард түмэн нь харж баясаад л. Ямар сайндаа л начин болоход бараг 100 сая төгрөг хэрэгтэй гэв үү. Тэгээд болоогүй ээ найраанд орж байж начин болвол ард хүүхэлдэй болсныхоо төлөө нөгөө бөхөд байр, бас машин өгнө. Аль нутгийн зөвлөл их байр, машин өгнө тэр нь бол суперүүд нь гэж байгаа хэ хэ. Эцсий бүлэгтээ бол бөхчүүд талбайд барилдана харин өнгө, мөнгөний дээд болсон ах нар л тэнд хоорондоо хүчээ үзэж байгаа хэлбэр нь л тэр шүү дээ. Талбай дээр хүч үзэгчид бол тэдний шатар ёстой л нөгөө кинонд гардаг шиг хоёр эзнийхээ төлөө тулалдаж байгаа спартакууд. Хөөрхий ард түмэн харин тэдний хэн нь ямар мэх хийхийг ярихаасаа илүү хэн нь хэндээ хэдэн төгрөг өгч хэнийг давуулахыг тааж суудаг болсон нь өнөөдрийн өнгө, мөнгөний монгол наадам билээ.

Өнгө, мөнгө алагласан энэ хорвоо мэдээж миний энэ бичлэгээр хязгаарлагдахгүй л дээ. мэдээж би бүхнийг ч гүйцээж дурсаагүй хэсэгхэн жоохон хэлтэрхийг нь л дурслаа.

Эцсийн бүлэгт нэг л өнгөний төлөө амьдармаар энэ бол мэдээж бусдаас дутахгүй гэж өнгө, мөнгөний төлөө үхдэг шиг ээ дээрээ ч доороо ч энэ улсын гадна харагдах тод өнгөний төлөө үхтэлээ л тэмцмээр байна. дэндүү их эрх мэдэл, дэндүү их өнгө, дэндүү их мөнгөний төлөө тэмцэж байж үр хойчдоо үлдээх бодит түүхгүй болох вий дээ бид...

JD

Улаанбаатар хот

2011.09.03

Ура виз гарчихлаа. Би Америк явлаа...

Ардчилсан Хувьсгал ялж Ардчилсан Монгол улс Ази тивийн цээжнээ тунхаглаж, иргэн бүр гадаадад паспорт өвөртөлж эхэлсэн тэр цагаас эхлэн Монголчууд харийн орныг зорих болсон. Олон оронд очиход Хятад хүн хүрээгүй газар гэж байдаггүй шиг цөөхөн Монголчуудын хүрээгүй улс гүрэн гэж цөөхөн болсоон. Монгол бадарчин хүртэл дэвэн Дэлхийгээр тэнэж үзсэн харсан, сонссоноо интернэтээр зураг болон бичлэг хэлбэрээр сонирхуулах болсон нь үүний нэг жишээ байх. Бичиг би бээр энэ аялал жуулчлалын тухай биш гадаадад байгаа албан болон албан бусаар (виз зөрчигчид) харийн оронд амьдарч байгаа Монголчуудынхаа тухай жишээгээр саналаа хүргэхийг л хүслээ.

Америк явахаар боллоо. Визэнд яаж хандах вэ? 1-р хэсэг буюу энэ асуултаар амьдрал эхэлнэ. (Мэдээж энэ хэсэг бол нилээн сүүлийн үеийн процесстой хэсэг нь шүү...)

Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотод орших АНУ-ын элчийн сайдын яам бол өдөр хүний хөлд тэр дундаа виз хүсэгчдийн хөлд дарагдсан ёстой л нөгөө түм түжигнэж бум бужигнасан газар. Статистик судалгаагаар жилдээ хамгийн их хандалт хийдэг элчингийн тооны нилээн дээгүүр бараг эхэнд гэж хэлж болохоор газар нь АНУ-ын элчин сайдын яам юм билээ. Бараг нээрээ Америкийн элчинд хандаж үзээгүй хүн бараг үгүй байхаа гэж бодмоор ккк. Яагаад гэхээр хүн бүр л тэр оронд очихыг хүсдэгтэй нягт холбоотой байх л даа. Худалдаа хөгжилийн банкинд 100 ам доллар төлж интернэтээр ярилцлага өгөх цаг хүсээд, урьдчилж бэлтгэсэн асуултын форумыг бөглөөд авсан цагтаа очин элчингийн цагдаа нарт нэвт шалгуулаад эрхэм консулын өмнө очно доо. Хөөрхий Монголчууд тэдний хувьд хошин жүжиг шиг л санагддаг байх л даа. Визээ гаргуулах гээд өдөржин шөнөжин ламдсан арц хүж үнэртсэн бараг л баадагнах шахсан материалыг өдөр шөнөгүй олонтой харьцаж уцаартай болсон нэгэн Монгол ажилтанд өгнө. Ийгээд хэсэг хүлээж сууна. Мэдээж визэд орж байсан эрхэмүүд бол сайн л төсөөлөгдөж байгаа биз дээ. Өгсөн дугаараар нь янзан бүрийн хүсэлтээр хандсан Монголчууд ээлж дараалан байцаагдана даа. Бодохоор их л сонин тэр өглөө консул яаж сэрсэн, магадгүй бараг шөнө яаж хоносон тэр сэтгэлээрээ хандаж байгаа мэт. Аз байвал асуултанд нь бүдирчихгүй шиг хэдэн цээжилсэн үгээ хэлээд амьда гарна үгүй бол тэгээд л будаа. Барагцаагаар тэр нэг консултай нь 2-5 минут харьцахы төлөө л тэр 100 ам долларыг төлж байгаа юм шүү дээ. Тэгээд виз гарвал аз, гарахгүй бол хохь ёстой л нөгөө тэнгэр харанхуйлаал уйлах нь уйлаал, хараах нь хараагаал жинхэнэ 13 аашаа нуумааргүй байна гэдэг шиг л юм болж байгаам даа. Энэ дүр зураг бол байдаг л нэгэн үзэгдэл мэт. Тухайн элчинтэй харьцахаас эхлээд виз авах хүртэлх тэр процессийг бараг шинжлэх ухааны түвшинд судлаад хичээл заагаад эхэлчихсэн байх жишээтэй. Ийгээд нэг хошин шог болж виз ээ авна. Яахав дээ үндэслэл нь маш энгийн та Монгол улсын иргэн танай улс ядуу, таны сарын дундаж орлого мэдээж стандарт хангахгүй тийм болохоор та Америкт очоод таныг буцаж ирнэ гэдэгт би л лав итгэхгүй байна. Надад итгүүлэнэ гэвэл санхүүгээ харуулдаа хүүхээ л гэсэн энгийн санаа.

Аав нь компаний захирал, ээж нь төрийн албан хаагч чи дээрээ нэг эгчтэй, бас нэг дүүтэй танай гэр бүлийн жилийн орлого чинь 10.000 ам доллар тэгсэн хэрнээ чи нэг жилийн 15.000 ам долларын сургуульд сурна гээд байх юм. Чи сургуульд явахаар гэрийнхэн чинь юу идэж, бас юу өмсөх юм. Аав чинь тэгээд бизнесээ ямар мөнгөөр хийх юм гээд л та будаа буюу танд виз өгөхгүй. Улаан хуудас. Монголчууд бид нэг л иймэрхүү түүхийг туулсаар л тэдний хэтэвчийг зузаатгасаар л. Үүнийгээ ойлгосон нэг нь сайн бэлдчихвэл бас аз эз нь таарвал 10-аас нэгд гэсэн зарчмаар визээ авна даа.

Ура миний виз гарчлаа. Би Америк явлаа. 2-р хэсэг буюу Америк хэмнэл...

Аав, ээжээсээ аман хэлбэрээр захиас авч за тэр оронд очоод аав, ээжийнхээ, ах, дүүгийнхээ чамайг явуулахад тавьсан өрийг дараад араас нь энэ муу эгчийгээ татна шүү за тэгээд болох биз дээ гэсэн их үүргийг нуруундаа үүрсэн олон залуус хэзээ ч сууж үзээгүй цагаан онгоцийг хөлөглөн хөлгүй их далайг гатлан хүсэл мөрөөдөл болсн АНУ-даа очдог нь худал биш үнэн билээ.

Америк маягийн амьдрал, Америк хэмнэлд дасах гэж тэд хэсэг тэвдэнэ. Тэр нь мэдээж олны нэршсэнээр соёлын шокны хэсэг. Америк амьдралын хэмнэл бол таван өдөр ажиллаад тав дах өдрөө шоудаад, хагас сайнд шоппингдоод бүтэн сайнд сүмдээ очиж ирэх долоо хоногт их мөнгө олохыг хүсч залбирах. Нээрээ шүү Америкт байгаа найзаасаа, ах эгчээсээ асуугаарай. Бүр яг ийм дуу хүртэл байдаг. Америк Солонгос хоёр юугаараа ялгаатай вэ гээд тэнд амьдарч байгаа Монголчуудаас асуухад Солонгост бол хэзээ ирж ажил, гэрээс нь барих бол гэж сандарч амьдрана харин Америкт бол та хууль л зөрчихгүй бол таныг хэн ч хэзээ ч оролдохгүй. Үүгээрээ ялгаатай. Америкт одоо амьдарч байгаа Монголчуудын нилээд хувь нь АНУ-ын нийслэл Вашингтон хотод амьдардаг. Бараг 4000 орчим Монголчууд байдаг. Албан ёсоор мужийн захиргаанаас 7-р сарын 11 өдрийг Наадам болгон тэмдэглүүлнэ. Дээр нь долоо хоног бүр нэг удаа Монгол нэвтрүүлэг цацна гээд бодохоор тэнд хэр их Монголчууд байдаг нь харагдаж байгаа байх. Ихэнх Монголчууд ажиллах эрхгүй учраас Америкт байх Солонгосчууд дээр ажиллана. Ингэхдээ мэдээж хэрэг Америкчуудаас хэд дахин бага цалин авна. Үүнийг нь ч Солонгосчууд мэддэг болохоор тэдэнд үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх гээд нөгөө цээжээ дэлдээд байдаг олон эрх нь үйлчлэхгүй тэдэндээ дарлагдаж ажиллана даа. Мэдээж нөгөө их үүрэг хүлээсэн залуус эхний хэдэн жилдээ ёстой л нөгөө гэртээ хийж үзээгүйгээ хийж жинхэнэ утгаар нь ажиллаж, мөнгөний үнэ цэнийг мэдэрч байгаа юм. Ингэлээ гээд мэдээж тэр хүн буруутахгүй харин ч их зүйлийг ойлгож мэддэг нь нууц биш ээ. Ингэж ажилласаар яваад овоо хэлтэй болоод учраа олоод ирсэн залуу маань би ерөөсөө ингэе нэг Д гэдэг нэр өгчихье. Манай гол дүр шүү. Байнга залуу гээд байхаар ядаж 5 үсэг бичих гэж хэцүү юм. Д маань хүн л юм болохоор физиолгийн шаардлага гарна хань ижил хүсч эхэлнэ. Тэгээд л тэндээсээ хэн нэгэнтэй жиг ургуулаад явж байтал нэг л бишээ. Хандлага маань зорилго мааь хоорондоо холилдоод ёстой л нөгөө би хэн бэ чи хэн бэ болоод ирнэ дээ. За тэгээд дундаасаа хүүхэдтэй болчихвол бүр чиг асуудал эхлээд л шинэ амьдрал өрнөнө дөө. Хуучин ганцаараа олуулаа нийлээд байр хөлслөөд амьдардаг байсан бол тусдаа гарна за тэгээд л хэрэглээ нь өсөөд ирнэ. Ийгээд л хэсэг хугацаанд мөнгө хураах биш үрэх, амьдрах чиглэлрүү урсана. Нэг харахад нилээн хугацаа өнгөрсөн буцахаа товолсон өдрөө ч мартчихсан жинхэнэ Америк хэмнэлрүүгээ орсон байх болно доо. Дээшээ тэнгэр хол доошоо газар хатуу байдаг шиг учраа олохоо байсан Д нөхцөл байдалдаа эвлэрэн цаашлаад үргэлжлүүлэн эзнийхээ итгэлийг олж тэндээ суурших тэр чиглэлрүүгээ явж эхэлнэ.

Дэд хэсэг буюу Би Америкийн иргэн...

Мэдээж Монголд очлоо гэхэд яаж амьдрах юу хийхээ мэдэхгүй бас төсөөлөхгүй хуучин бардак байшин, бүтэхгүй орчин гээд олон муухай дурсамжууд л хөврөнө. Америкаас олсон хөрөнгө Америктаа л үлддэг гэсэн нэгэн үе байдаг л юм билээ ёстой л тэр үгний утга санаа нь гарч ирж байгаам л даа. Гол дүрийн эзэн Д маань хэзээ ч энэ улсаас явах бодолгүй харин ч бүр цаашлаад Америкийн иргэн болох хүсэлд хөтлөгдөнө дөө. Бичигч миний бие Америкт очоод тэндхийн иргэн болсон нэгэнтэй хуучилж байсан юм л даа. Та яагаад ийм сонголт хийх болов оо гэхэд өнөөдөр манай АНУ-ын хуулиар бол АНУ-ын иргэн Дэлхийн аль ч өнцөгт байсан хамаагүй тусламж шаардлагатай бол АНУ цэргээ хөдөлгөнө гэж байдаг ийм хуультхй иргэнийхээ төлөө улсын иргэн болохыг хүн бүр л хүснэ шүү дээ гэж билээ. Нээрээ л бодохоор Америкийн иргэн бүр л дотроо бодож бахархмаар зүйл мэт. Дэлхийн 2 л улсад Америкийн иргэн виз авдаг. Бусад улсад визгүй гэж байгаа. Миний дээрийн бичдэг шиг хошин шог гарааг Америкийн иргэн л лав мэдрэхгүй гэж байгаамдаа. Мөн үү. Бас л лайтай аан...

Мэдэхгүй ээ надад бол нэг ч их тийм гоё санагдаагүй мэдээж Америкийн хөгжил, соёл, стандарт гээд тэднээс сурах зүйл их байгаа нь үнэн л дээ. Үүнтэй хэн ч маргахгүй...

Бичигч миний бие мэдээж тэнд өнөөдөр ажиллаж, амьдарч Монголдоо байгаа олон ах дүүдээ тус дэм болж яваа Д-г гоочлох, бас доромжлох гээгүй юм аа. Олон сайхан аавын хүү ээжийн охин сайн л яваа. Гэхдээ л нийтлэг нэгэн дүр зургийг л гаргах гэлээ. Гагцхүү өөрийнхөө харсаныг, бас үзсэн, сонссоноо л хүргэхийг хичээлээ. Ганцхан өнцөгөөс алс холд амьдарч байгаа олон мянган Д-ийн л тухай байсан юм. (Дурсахыг хүссэн ч зориг хүрээгүй олон жишээ, сэдвийг орхилоо шүү...)

Эцсийн дүнд...

Иргэн баян бол улс баян гэдэг шиг Монгол улс иргэнээ баян болгох, иргэдээ хэдэн үеэр нь Дэлхийн иргэн шиг болгох боломж, нөхцөл нь бүрдсэн торгон ирэн дээр ирээд байгаа яг энэ цаг үед төрийн түшээ гэж нэрлэгдэх хэдхэн тооны цаашилбал хэдхэн гэр бүлийн гишүүдийн маань (би бүр маань энэ тэр гээд аргадаж хэлж байгаам штээ) зөв бодлого, холч хараа дээрх зүйлийг орвонгоор нь эргүүлж Монгол улсын иргэн Д Америкт биш харин Америкийн иргэн М миний эх оронд миний төлөө, миний үр хүүхдийн төлөө ажиллах цагийг авчрах биз ээ. (Монголын төр гэж хэдхэн гэр бүлийн гишүүдийн л хийдэг ажил болсон шүү дээ мэдээж та санал нэг л байгаа биз дээ. Олонх болсон хоосон ходоод, хоосон толгойг худалдаж авсанаа тэд сонгууль гэж нэрлээд л... аан)

Далайд дусал нэмэр гэдэг шиг энэ жижигхэн ч гэсэн үнэн хэсэгтэй бичлэг минь тэдэнд хүрэх болтугай... Өө нээрээ мартах шахаж яг энэ чиглэлээр бичих сэдвүүд нээрээ дуусаагүй байгаа шүү юу гэдэг билээ аан тийм үргэлжлэл бий...

JD

Улаанбаатар хот

2011.08.28

Үүнийг та худлаа гэх үү...

Аугаа үйлийг хийхэд золиос гардаг гэдэг билүү дээ нэг мэргэн түргэн ч билүү хүний хэлсэн үг байдаг санагдаж байна. Одоогоос 21 жилийн өмнө Монгол улсад Ардчилсан Хувьсгал өрнөж Ази тивийн цээжинд жижигхэн Монгол улс хөх улс болсон юм. Ингээд ярьвал хөгшин хүний ч юм уу хэн нэгэн партизаны үг мэт боловч үнэн хэрэг дээрээ бол тэрхүү хувьсгалын золиос болсон нэгэн үеийн төлөөлөл болон бичиж сууна аа гэж.

Миний энэ бичлэг бодвол бичлэгийн нэгэн төрлийн хэлбэр нь болох байх. Нийтлэл ч юм уу юу ч юм сайн мэдэхгүй байна.

Боловсролын золиос:

Эвлэл, пионер гэдэг үгний утгыг сайн ойлгохгүй ч улаан бүч, энгэрийн тэмдэгийг нь л лав сайн мэддэг байсан юм. Аав, ээжийн авч өгсөн туулайтай цүнх, шинэ дэвтэр, сурагч үзэг гээд өмнө харж үзэж байгаагүй сайхан бүхнээ тэврэх шахам өглөөг хүлээж байсан тэр мөчийг хэзээ ч мартадгүй юм. Арай гэж өглөө болгоод сургуулийн зүг гүйх шахам явсаар нэгдүгээр ангийн сурагч болж байсансан. Хэ хэ. Анхны үсгийг “А” гэж заалгадаг л гэж бодож байсан чинь манай ангид “А” үсэг нь арай хэлбэрээр орсон бөгөөд тэр нь дараа нь харахнаа Монгол бичиг байлаа. Ёстой нөгөө шоконд орно гэдэг шиг Абу, Эбү гээд л хэдэн эгшиг үсэгээ үзээд овоо Монгол бичгээр уншиж сураад Абу ирэв мирэв болчихсон тууж явсаар гуравдугар ангид орж явчихлаа. Зуны амралтаа өнгөрөөгөөд сурсан зангаараа өөрөө дэвтэрээ хаяглаад л 4Б ангийн сурагч гэж дэвтэрээ хаяглаад хичээлдээ гүйгээд очсон чинь би гэдэг хүн бич юу байхав дээ манай ангийнхан тэр чигтээ дөрвөө алгасаад тавруугаа ниссэн байлаа. Гүн шоконд оровоо хөөрхий. Арай гэж сурсан Монгол бичиг мину хэрэг үгүй болжу крилл үсэг сурваа хөөрхий. Хэ хэ. Ийгээд миний хэдэн нөхөд үеэрээ Монгол бичиг ч үгүй крилл ч үгүй болчихсон тууж явтал Энхтайвны корпусын шугмаар Англи хэлний багш ирэвээ. За Англи хэл гээчийг сурахгүй л бол хүн болсон тухай ам дамжин яригдаад л зурагтаар нэгэн хөөрхөн охин ах хоёср Англи хэл заагаал I’m Muzzy гэж хүүхэлдэйн кино үзээл жинхэнээрээ нөгөө төр эргэнэ гээч нь болов оо. Ийгээд миний бие Орос, Англи гэдэг хоёр групп-ээс Англи хэлэн сонгон судлахаар шийдэж үсэгээ үзлээ дээ. Бүх үсэгээ үзээд үсэглэлийн баяр хийлээ хавар ч боллоо зуны амралт эхэллээ. Намар хиёээл эхэллээ ийгээд Англи хэлнийхээ хичээлд орох гэсэн чинь шал өөр нэг шар нөхөр Hi ингээд зогсож байв аа. Өөр багш ирсэн гэнэ гээд л сүйд майд тэгсэн нөгөө нөхөр өнгөрсөн жил үзсэн үсгийг маань харин дахиад заадаг байшт, еоо больж үзье чи минь гээд хэсэг сууж байгаад орос хэлрүү урваад тэгээд Англи ч үгүй Орос ч үгүй болсон доо. Ийгээд бид нэгэн үеэрээ боловсролын системийн золиос болж зөв бичгийн дүрмийн жинхэнэ алдаатай бичнэ, зарим нэгэн тэр үед сургуулиа хаясан нь одооч Монгол бичгээрээ үлдсэн гээд аваад үзвэл бид бол золиос болсон юм шүү.

Бие бялдрын золиос:

Яг энэ мөчид шүү дээ алдарт 20-р тогтоол гарснаас хойш хэдэн жил Монгол улс тэр чигтээ картын системд шилжээд дэлгүүрийн лангуунд давс, айлд бол давс, ус, мах нийлээд хоол болдог байлаа. Тэгсэн чинь ид өсөж хөгждөг насан дээрээ явсан бидний хувьд жинхэнэ утгаараа хохирол гарч витамин тасраад өдөрт авах ёстой илчлэг хоол, витамин нь дутагдаад нэгэн үеэрээ намхан болсон юм штээ. Худлаа л гэж лав хэлэхгүй байх 1979 – 1984 оны хүүхдүүдийг хараарай за даа ер нь ижилхэн нуруутай байгаа даа. Энэ бол их эргэлтийн золиоснууд юм штээ. Ямар сайндаа л хүүхэд насаа дурсахлаар олигтой сайхан тоглоом ч юм уу сайхан киноны дурсамж байхгүй дандаа л талханд ойчирлодог, картанд ойчирлодог нэгл тийм олон төрлийн хоолтой холбоотой дурсамжууд их хөврөхийн байна штээ.

Зах зээлд шилжив ээ хоосон хоцров оо:

Анхны тохиролцооны дэлгүүр нээгдэж, хөлтэй, амтай болгон урд хөршийг зорьж банка печень, үли шоколад, банан, цагаан самар, өвөөгийн архи энэ улсыг бүрхэж эхэлсэн дээ. Сайн, муу хэлж олон жил зөөсөн тэр их архи, спирт, чихэр печений үр хөврөл нь өнөөдрийн энэ их Монголыг бүрхээд байгаа хар дарсан зүүд болсон хорт хавдарын суурь байсан ч юм уу гэж хардмаар. Жинсэн өмд моод болж, ямаатай шаахай хэрэглээ болж, ёстой л нэг Монголчуудын хувьд нэгэн том ертөнц үүд хаалгаа нээсэн нь өнөөдрийг хүртэл биднийг тэтгэсээр байгаа их хөрш Хятад аа гэж. Хөгшин залуугүй өвөөг шахаж, бурхандаа хүртэл залж байсан тэр үе саяхан мэт санагдаж байна. Яг энэ үеэс эхэлж ажилаа алдаж, амьдарлаа зольсон олон нөхөдийн цуглах газрыг өвгөнтийн хөндий гэж нэрийдэж өнөөдрийг хүртэл тэр хэвээр хадаглагдсаар. Олон үйлдвэрүүд хаалгаа барьж, овосгоо самбаатай олон аавын хүүхдүүд хувьдаа эзэмшиж эхэлсэн тэр үеэс эхлэн өнөөдрийн Монголын хөрөнгөтнүүд тодорсон. Тэр үед хүүхэд байсан нөгөө л нэг хэдэн үе юу ч үгүй хоцорсон гэвэл буруутахгүй ээ. Бодвол аз нь ч дутсан байж мэднэ...

Соёлын шоконд оров оо:

Анхны боевик кино Хонгилдон олны хүртээл болж нэг төгрөгөөр гарч эхэллээ. Аав, ээжээсээ арай гуйсаар үзнэ. Нөгөө кино бараг 3 жил дараалж гарсан их л олон үзсэн сүүлдээ үнэ нь өсөөд 5 төгрөг болсон. Араас нь залгаад приставк дэлгэрч тэрхүү хар хайрцгийг гэртээ тавьсан айл бол тэр хавьдаа хамгийн баян айлын тоонд зүй ёсоор ордог байсан юм. Бодвол тэр үедээ л хамгийн үнэтэй өмчийн нэг хэлбэр байсан байж таараа. Олон төрлийн кинонууд шил шилээ даран гарч подвольд шилээр кино үзээд үзсэн киногоо өдөржин ангийнхантай ярьж хийсвэр мөрөөдөлд автаж өнгөрөөсөн бидний үеийн хүүхэд нас эргээд харахад дурсах дурсамж нь олон ч өнөөдрийн энэ нийгмийн анхны бүхнийг бид туршиж, үзэж, амталснаар нэг бол азтай нэг азгүй золиоснууд юм аа.

Эцсийн бүлэгт нэг л санаав Монгол төрийн бодлого, Монгол төрийн залгамж халаа нь үрийн үрд үргэлж үйл хийхдээ дээрхийн адил нэг үеийг мэргэн санаагаараа золиослох явдалыг тасалж, судлагдсан, бас туршигдсан урт хугацааны бодлогыг авч хэрэгжүүлэх нь хамгаас чухал юм болов уу гэж...

JD

Ийм хурдан байсан юм гэж үү...

Цагийн зүүг хараад нэг минутийг хүлээхэд ямар их уддаг гэдгийг, бас хэн нэгэн хүнийг, ямар нэгэн хоолыг хүлээхэд цаг хэр удаан өнгөрдөг гэдгийг хүн бүр л мэдэрдэг нь үнэн. Тэгсэн хэрнээ хамгийн сайхан мөчүүд, хамгийн сайн сайхан дурсамжит зүйлүүд тохиох тэр мөч хичнээн хурдан өнгөрдөг юм бэ?

Хэ хэ аймаар эхэлдэг штээ. Би зүгээр л энэ зуныг хэрхэн сайхан өнгөрөөснөө л бичих гэж байгаамаа. Тэгээд л өмнө нь уянгын жоохон халил оруулчихлаа л даа. За тэгээд миний блогийг уншиж суугаа эрхэм анд минь мэдээж энэ зуныг гайхалтай өнгөрөөсөн биз дээ тээ. Яагаад ч юм бэ бүү мэд их л олон ой давхцаад дээр нь сайхан хуртай байгаад ч тэрүү хүн бүр л энэ зуны гайхалтай байсныг магтаж байна ээ цаана чинь...

Миний хувьд яах вэ өнгөрсөн 7 сарын наадмыын маргаашнаас эхлээд л сайхан амарлаа даа. Хөдөө нутагтаа очлоо "Түмэн адуу"-ны баяр гээч сайхан наадам зохион байгууллаа. Олон сайхан хурдан буяны тоосонд нь орлоо. Цаашаа халуураад Дорноговь аймгийн 80 жилийн ойд очлоо нэг иймэрхүү өнгөрөөлөө штээ.

Өвөлжингөө хөдөө явсан болохоор хөдөө явна гэхээсээ илүү хотод байх хүсэл давамгайлаад үлдсэн бүх хоногоо гэртээ өнгөрөөлөө дөө. Үд хүртэл унтаж үзлээ, үхэр байхгүй болохоор машины сигналаар сэрээл хэ хэ. Тэгээд кино сувгийн бүх киног дагнан хашраагаал нэг иймэрхүү. Гэхдээ миний хувьд бол жинхэнэ амралт болж чадлаа. Бид чинь амралт гэхээр хэдэн юмаа ачиж аваад л хөдөө гараад хэвтдэг. Бөөн хир даг болсон нөхөр орж ирээлд нэг хоног унтаал маргааш нь ажилдаа давхина. Үүнийгээ бид амралт гэж нэрэлдэг. Зарим нөхдийн хувьд ч мөн л байх. Харин миний хувьд бол энэ биш байсан байна аа гэж... хэ хэ.

Ийгээд бодсон чинь өнгөрсөн амралтын сарууд яасан хурдан өнгөрөө вэ?

JD

Ц.Жадамбаа: Бид Ардчилсан намыг дэмждэг залууст "Үнэмлэх ав" гэж тулгадаггүй

Ардчилсан намын Улс төрийн бодлогын хэлтсийн дарга, нарийн бичгийн дарга Ц.Жадамбыг “Ярилцах танхим”-даа урилаа.

-Өөрөөс тань юун тү­рүүнд “Ардчилсан намын залуус хаана байна вэ” гэж асуумаар байна. Ардчилсан намын залуу нарийн бичгийн дарга л энэ асуултад хамгийн оновчтой хариулт өгнө гэж бодоод тэр л дээ?
-Бүгд дор бүрнээ аж­лаа хийж байгаа. Улс төрийн хийрхлээс илүү ит­гэл үнэмшилдээ үнэнч байх зарчмаа хадгалахыг чухал­чилдаг залуусын хувьд чанга хашгирахаас илүүтэй ажлаа сайн хийхийг л чухалчилдаг гэдгийг юун түрүүнд хэлэх хэрэгтэй байх аа.

-Өөрийн тань хувьд ч энэ зарчмыг баримталдаг уу. Энэ асуулт танай намын бусад нарийн бичгийн дарга нарт ч бас хамаатай шүү?
-Тийм ээ. Манай намын нарийн бичгийн дарга нар нэг үеийнхэн. Бид 2008 оны наймдугаар сараас Ардчилсан намын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж эхэлсэн. Дор бүрнээ өөрсдийн гэсэн хариуцсан хэлтэстэй. Р.Гантулга Намын байгуулалтын хэлтсийг, М.Жадамба Гадаад харил­цаа, хамтын ажиллагааны хэлтсийг, Б.Ургамалцэцэг эгч Хүний нөөцийн хэлтсийг хариуцдаг. Биднийг хэн бэ гэдгийг мэдэх нэг хэсэг байхад мэдэхгүй хэсэг бий.

-Ардчилсан намын нарийн бичгийн дарга гэдэг улс төрийн өндөр карьер. Энэ утгаараа мэдэхгүй байгаа хэсэгт нь мэдүүлэх сонирхол та нарт байдаг биз дээ?
-Мэдээж хэрэг “үгүй” гэж хэлбэл хэн ч үнэмшихгүй. Гэхдээ өнгөрсөн хугацаанд бид ажлаа хийхийн хажуугаар давхар суралцсан. Тийм болохоор юун түрүүнд ажилдаа суралцаж, ажлаа сайн хийх нь бидэнд чухал.

-Нам гүм ажлаа хийхийг чухалчилсан гэж хэлж байгаа бололтой. Гэтэл олон хүн Ардчилсан намын залуусыг эрч хүчтэй, үзэл бодлоо нээлттэй илэрхийлдэг, улс төрийн идэвхтэй байгаасай гэж хүсдэг?
-Энэ талаар би өөрийгөө яах ёстой вэ гэдгийг боддог шүү.

-Бодлоо нуухгүй биз дээ?
-Залуу хүний хувьд эрсдэл хийх хангалттай боломж байдаг. Алдаа гаргах ч үе бий. Тэр бүх эрсдэл, алдаагаа залуу насаараа хааж, хамгаалахыг оролддог. Миний хувьд өөрийнхөө хийсэн алдаа, буруу алхмаа залуу насаараа халхалж үлдэх хэрэггүй гэж боддог. Түүнийхээ оронд үүрэг хүлээсэн бол хариуцсан ажлаа сайн хийх хэрэгтэй. Энэ бол миний л бодол шүү.

-Энэ чинь л харин “Ардчилсан намын залуус эрх чөлөөгүй” гэдэг ойлголтыг нийгэмд төрүүлээд байгаа юм биш үү?
-Яах вэ дээ, нуугдмал, хаалттай, эрх чөлөөгүй, хэн нэгэнд дарагдсан гэж үзэх хүмүүс байдаг л байх. Гэхдээ чимээгүй хийх ёстой ажлаа хийсний төлөө залуу хүн бүрийг бусдад дарагдсан гэж ойлгоод байж бас болохгүй л дээ. Би өнөөдөр ярилцлага өгнө гэвэл хэн ч хориглохгүй. Гэтэл ажил хийж байгаа хүнд чинь бас ярих, ярихгүй сэдэв гэж байх ёстой биз дээ. Манай нарийн бичгийн дарга нарын хувьд “Ажлаа хийе” гэсэн байр суурьтай байгаа учраас хэвлэлээр чанга дуугараад байхыг чухалчилдаггүй.

-Ардчилсан намын Улс төрийн бодлогын хэлтсийн даргын хувьд та намын дотоод асуудлын төвд нь байдаг хүн мөн үү?
-Анх намайг энэ ажлыг авахад Ардчилсан намын улс төрийн бодлогыг Жадамба тодорхойлох юм уу гэж харж байсан. Гэтэл яг ажил үүргийн хуваарилалтын хувьд энэ намын улс төрийн бодлогыг манай хэлтэс биш, Үндэсний зөвлөлдөх хороо тодорхойлдог. Манай хэлтэс баталсан бодлогыг нь хэрэгжүүлдэг. Миний ажлыг энэ талаас харвал илүү оновчтой. Мэдээж хариуцсан чиглэлдээ гүйцэтгэлийг сайн хийхийг хүсдэг. Үүгээрээ бол би төвд нь байгаа нь үнэн.

-Ярих, ярихгүй сэдэв гэж бий гэснээс Ардчилсан нам дахь албан тушаалынхаа зангаргаар намба заах шаардлага гардаг уу?
-Тэгэх шаардлагагүй гэж хэлж болохгүй юм байна шүү.

-Өөрийг тань Ардчилсан намын залуус дундаасаа нам дотроо хамгийн өндөр албан тушаалтай нь гэвэл хүлээн зөвшөөрнө биз дээ?
-Болно оо. Яалт ч байхгүй хамгийн өндөр албан тушаал. Мэдээж зөвхөн би биш. Манай Р.Гантулга, М.Жадамбаа нар ч бас адилхан. Үеийнхэн дундаа шүү дээ. Бидний өмнө энэ албан тушаалыг хашиж байсан хүмүүстэй бидний насыг харьцуулаад үзээрэй. Бас л ахадсан алба. Гэхдээ нэгэнт хариуцсан учраас ажлаа сайн хийх хэрэгтэй гээд л бид хэд зүтгээд байгаа.

-Та нар Ардчилсан намын одоогийн даргын үндсэн багийнхан уу?
-Н.Алтанхуяг даргыг намын даргаар сонгосноос хойш ажилласан болохоор тэгж хэлж болно.

-Н.Алтанхуяг даргатай анх хэзээ танилцсан бэ?
-Анх намын шугамаар биш олон улсын сайн дурын байгууллагын чиглэлээр ротарактын клуб байгуулах гэж танилцаж байсан. Түүнээс хойш олон жил өнгөрсөн байна.

-Нарийн бичгийн дарга болохоосоо өмнө Хан-Уул дүүргийн иргэдийн хуралд нэр дэвшсэнийг тань санаж байна?
-Тийм ээ.

-Хан-Уул дүүрэгт танай намаас нэр дэвшсэн залуусын олонх нь иргэдийн хуралд гарсан. Харин өөрөө ялагдсан шүү дээ. Ялагдлын шалтгааныг олсон уу?
-Унасан бөхөд шалтаг мундахгүй гэдэг шиг олон шалтгаан байгаа. Миний хувьд хувь хүн талаасаа жаахан хариуцлагагүй хандчихаж дээ гэж боддог. Иргэдэд хүрэх талд нэлээд ажиллах ёстой байж гэж боддог. Мөн санал тооллогод анхаарал хандуулах гээд л.

-Залуусыг шууд улс төрийн сонголт хийсэн даруйдаа сонгуульд өрсөлдөөд эхлэхээр миний хувьд жаахан гайхдаг. Эд юунд итгэж, найддаг юм болоо гээд л?
-Тухайн үед бид сэтгэл зориг нэгдэж, Хан-Уул дүүргийг хөгжүүлье гэж ярилцаж байсан. Манайхан бүгдээрээ улс төрд шинэ хүмүүс байсан. Миний хувьд лав их дайчин байсан санагдаж байна. Юунаас ч айхгүй. Би л бүтээнэ. Би л хийнэ гэж бодож байсан. Дараа нь гэхэд л “Би юу хийчих вэ” гэдэг бодол төрж байгаагүй шүү.

-Өөрийн тань хувьд бусдаасаа нэвтрүүлэг хөтөлж байсан гэдгээрээ харьцангуй олны танил болчихсон байсан. Тийм хүнд ялалт илүү ойрхон баймаар юм?
-Харин энэ тал дээр алдчихсан байж магадгүй шүү. Би ерөнхийдөө танигдчихсан байгаа. Жаахан идэвхжүүлэлт хийхэд л болно гэж бодоод байсан. Гэтэл бодит байдал дээр тийм биш юм шиг байна лээ.

-Н.Алтанхуяг дарга “Ма­най нам хүлэмжний залуус бэлтгэдэггүй” гэж ярьсан байсан. Төв намд ажиллаж байгаа өөрийн тань хувьд энэ хэсэг хүлэмж биш үү?
-Хүлэмж гэхээр байнга бордуулж, услуулах хэрэгтэй болно байх. Ардчилсан намд тийм зүйл байдаггүй. Үүнийг нь хүмүүс залуусаа дэмждэггүй гэж ойлгодог юм шиг байна лээ. Ардчилсан намын залуусын хувьд энд ажиллахын тулд маш их хөдөлмөрлөдөг. Өөрөө өөрийнхөө түвшинд тодорхой улс төр хийдэг. Өөрийнхөө төлөө өөрөө ажиллаж байж гарч ирдэг. Үндэсний зөвлөлдөх хорооны гишүүн болсон залуусын хувьд ч тэр адилхан. Уг нь бодит байдлыг үнэнээр нь олж харахыг хүсвэл тэнд маш олон залуу байдаг юм.

-Үндэсний зөвлөлдөх хороо /ҮЗХ/ сая УИХ-ын 2012 оны сонгууль хүртэл дотоод сонгууль явуулахгүй байх шийдвэр гаргасан. Тэднийг одоо байгаа эрх мэдлээ хадгалж үлдэхийг хүссэнийх нь төлөө буруутгах аргагүй. Хэн ч байсан өөрийнхөө төлөө л гараа өргөнө. Гэхдээ хаалганы цаана байгаа хүмүүсийн хувьд энэ бол маш их бүдүүлэг шийдвэр санагдаж байгаа?
-Дуртай болгон нь ҮЗХ-ны гишүүн болох боломжгүй. Хүссэн залуу нь “Би Үндэсний зөвлөлдөх хорооны гишүүн болно” гэж хэлээд болчихно гэж байхгүй. Тэр утгаараа ҮЗХ хүчтэй байдаг. Тэнд бас ч гэж тодорхой түвшинд шийдвэр гаргах чадвартай, өөрийн гэсэн бүтээсэн бүтээмжтэй хүмүүс ордог. Тийм болохоор асуудлыг шууд нэг өнцгөөс нь харах хэрэггүй байх.

-ҮЗХ-ны гишүүний дараагийн хүрэх карьер нь УИХ-ын гишүүн. УИХ-ын гишүүний суудал хүсэгчид бүгд л өөрийнхөө өмнө хаалга нээхийг хүсэх нь тодорхой. Гэтэл тэр хаалгыг нь одоогийн ҮЗХ-ны гишүүд хаачихлаа шүү дээ?
-ҮЗХ-ны гишүүдийн цаана нэг л том эрх ашиг бий. Тэр нь Ардчилсан намын улс төрийн бодлогыг тодорхойлох. Тэд Ардчилсан намын дотоод хуулийг баталдаг. УИХ-д өрсөлдөх эрх нь ч нээгддэг. Одоогийн ҮЗХ-ны гишүүдээс УИХ-ын ирэх 2012 оны сонгуульд нэр дэвших 76 нэр дэвшигчийг тодруулах нь үнэн. Үүнд нь хүмүүс тэмүүлэх нь зүйн хэрэг. Гэхдээ ингэснээр бусдад нь боломж хаагдсан гэсэн үг биш шүү дээ.

-Өөрөө нарийн бичгийн дарга гэдэг утгаараа автоматаар ҮЗХ-нд ордог уу?
-Үгүй ээ, би Хөвсгөл аймгаас ҮЗХ-ны гишүүн болсон.

-Хэнтий аймгийн хүн яагаад Хөвсгөлөөс сонгогддог билээ?
-Заавал Хэнтий аймгийн хүн Хэнтийд нэр дэвших ёстой гэсэн ойлголт байхгүй л дээ. Миний хувьд Хөвсгөлд өрсөлдөх боломж олдсон. Тэр боломжийг л ашигласан.

-Хөвсгөл аймгийн Ардчилсан нам дотооддоо асуудалтай байгаа гэж сонссон?
-Манай нам хэвтээ тогтолцоотой учраас орон нутгийнхаа асуудлыг тэндээ л шийдэх ёстой. Намын төв аппаратаас тэдний асуудлыг шийдэхгүй. Хөвсгөл аймгийн намын асуудал нэг их хүндэрчихсэн юм байхгүй. Хувь хүний байр суурийг бид том асуудал болгох хэрэггүй гэж үзсэн.

-Танай намынхан өөрийг тань Н.Алтанхуяг даргатай хамт ажиллаж байгаа гэдэг үүднээс тань “Алтангадас” фракцийн залуу төлөөлөгч гэж тодорхойлно байх. Хүлээн зөвшөөрөх үү?
-Наад тодорхойлолтод чинь цаг хугацаа хариулт өгнө. Өнөөдрийг хүртэл бид Ардчилсан намын олон мянган гишүүнийг төлөөлж, итгэл дааж ажиллаж байгаагийн хувьд намынхаа төлөө хоёргүй сэтгэлээр ажилладаг. Аавын хүүхдүүдийг алагчилдаггүй. Хэрэг эрхлэх газарт ажиллаж байгаа залуус, нарийн бичгийн дарга нар бүгд намынхаа эрх ашигт нийцүүлж ажилладаг. Хүмүүс гаднаас нь тодорхой фракцид хувааж хардаг байж магадгүй. Яг дотроо бол тийм юм байхгүй. Манай ҮЗХ-ны гишүүд бүх талаараа биднийг дэмжиж ажилладаг. Одоо хэрэгжүүлж байгаа “Монгол хүн-2020” хөтөлбөрийг гэхэд л бүх аймгийн ҮЗХ-ны гишүүд дэмжээд ажиллаж байна. Бид тэр дэмжлэгийг мэдэрдэг.

-Монгол Улсын 21 аймагт тусгайлан танилцуулж байгаа “Монгол хүн-2020” хөтөлбөр үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна уу?
-Итгэлтэй байгаа. Намын өмнөх удирдлагууд бүгд л сонгуулийн өмнө тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлж байсан. “Монгол хүн-2020” хөтөлбөр тэр бүхнээс юугаараа онцлогтой гэхээр тухайн нэг аймгийн, тухайн нэг сумын асуудлыг газар дээр нь гаргаж ирж чадаж байгаагаараа онцлогтой. Өнгөрсөн долоо хоногт Дундговь аймагт ажиллахад л Өлзийт сумын асуудлыг бодитоор нь гаргаж ирэх жишээтэй.

-Сум тус бүрийн асуудлыг гаргаж, шийдэх арга замыг тодорхойлох нь үнэхээр тустай гэж үү?
-Нэг сумын хүндрэлийг гаргаж ирэхдээ бид тэр бүхнийг Монголын асуудал болгож тавихгүй байгаа. Энэ бол тэндхийн л асуудал. Үүнийг ингэж шийднэ гэдгийг хэлээд, цаашаа ингэж хөгжүүлэх хэрэгтэй гээд арга замыг нь хайж байна. Арван хүний толгой өвдлөө гэхэд бүгдэд нь адилхан аспирин өгч болохгүй биз дээ. Үүний оронд тэр арван хүний толгой яагаад өвдөөд байгааг дор бүр нь шинжилж, тохирсон эмчилгээг нь хийж, эмийг нь өгөх ёстой. “Монгол хүн-2020” хөтөлбөрийн гол онцлог энэ. Хөтөлбөрийг бүтэн жил тухайн орон нутагт хэрэгжүүлнэ. Бүтэн жил хэлэлцээд тэд асуудлаа эцэслэж багцлах ёстой. Түүн дээр нь суурилж Ардчилсан нам бодлогоо тодорхойлно.

-Товчхондоо, Ардчилсан нам амьдралд ойрхон бодлого дэвшүүлнэ гэж тодорхойлох уу?
-Тийм ээ. Гэхдээ ойрхон гэж хэлэхээр хүч нь сулрах юм байна. Тийм болохоор амьдралд нийцсэн гэж хэлэх хэрэгтэй болов уу.

-УИХ-ын ирэх 2012 оны сонгуульд Ардчилсан намын гол барьж орох хөзөр нь Монгол Улсын сум бүрт тусгайлан хөгжлийн чиглэл тодорхойлж өгөх явдал гэж ойлгож болох нь ээ?
-Бидэнд үүнээс өөр гарц байхгүй. Яагаад гэхээр хангайн бүсийн сумыг говийн сумтай адилхан загвараар хөгжүүлнэ гэж зүтгээд байвал ямар ч үр дүнд хүрэхгүй. Ардчилсан нам энэ зарчмыг баримтална.

-Энэ хөтөлбөрөөр дамжуулаад та бүхэн нам руугаа залуусыг татах тусгай бодлого хэрэгжүүлэх сонирхол байна уу. Юун төлөө нарийн бичгийн дарга нар нь залуу хүмүүс билээ?
-Бид гишүүнчлэлийн хойноос хөөцөлддөггүй. Олны танил хүнийг манайд элсч, манайхыг сурталчлаач гэж гуйдаггүй. Бид залууст ямар нэгэн зүйл амлаж, дэмжиж туслах амлалт өгч элсүүлэх хэрэггүй гэж үздэг. Тэгээд ч манай намыг зүрх сэтгэлээрээ дэмждэг мянга, мянган залуус гишүүнчлэлтэй болохыг чухалчилдаггүй. Тэд ажлаа хийгээд, сэтгэл зүрхээрээ дэмжээд явахыг л илүүд үздэг. Тийм болохоор бид тэдэнд Ардчилсан нам гэсэн үнэмлэх ав гэж тулгадаггүй. Энэ чинь тэдний хувь хүний л сонголт шүү дээ.

-Гэхдээ улс төрийн нам нийгэмд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах хэрэгтэй гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө биз дээ. Сая Японд болсон гамшгаар гэхэд л Ардын намын залуучуудын холбоо олон нийтийг уриалж, хандив цуглуулсан. Иймэрхүү зүйлд залуусын идэвх оролцоог дайчлах нь муу зүйл биш шүү дээ?
-Тийм ээ, бид Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбоог “Гэрэлт зул” арга хэмжээ зохион байгуулсанд нь талархсан. Талархах ч ёстой. Бидний хувьд өөрсдийнхөө түвшинд энэ ажлыг зохион байгуулсан. Хандив цуглуулж өгсөн. Тэр бүхнийг дөвийлгөж, нийгэмд таниулахыг чухалчлаагүй. Хийсэн бүхнээ хэвлэлээр зарласны төлөө сайн ажиллаж байна гэж дүгнэвэл хэт өрөөсгөл дүгнэлт болно л доо.

-Ардын намын залуус ямар ч тохиолдолд лидерийнхээ үгийг дагаж, тэднийхээ баримталсан зарчмыг хамгаалахыг чухалчилдаг. Лидерүүд нь ч байр сууриа илэрхийлэхийг шаарддаг бололтой юм билээ. Харин танайх огт эсрэгээрээ. Ядаж л “Хамтарсан Засгийн газраас Ардчилсан нам гарах ёстой” гэх эсэргүүцэл дэгдэж байхад танай залуус Н.Алтанхуяг даргыгаа хүртэл өмөөрч дуугараагүй. Уг нь тодорхой нэг байр суурь илэрхийлэх хэрэгтэй байсан биш үү?
-Харин наадах чинь л манай хоёр намын залуусын гол ялгаа нь шүү дээ. Манай намын удирдлага өнгөрсөн хугацаанд бидэнд хэзээ ч “Биднийг хамгаалаад үгээ хэл” гэж тулгаж байгаагүй. Зүгээр санаачилгаараа дуугарах эрх бол бидэнд бий. Гол нь бидний хувьд Ардчилсан намын 100 мянга гаруй гишүүнд бүгдэд нь хүрч ажиллах ёстой учраас нэг талынх нь байр суурийг хамгаалж, “Чиний байр суурь буруу” гэж хэлэх нь ёс зүйн хувьд таарахгүй байхгүй юу. Манай төв аппарат орон нутгийн намын байгууллагынхан шийдвэрт ч нөлөө үзүүлдэггүй. Тэд дотроо асуудлаа шийддэг. Ардчилсан тогтолцооны гол онцлог нь энэ. Өмнөговь аймгийн Ардчилсан намын даргыг тэр аймгийн гишүүд л сонгоно. Эндээс тэр хүнийг сонго гэж хэлэх ямар ч эрх байхгүй. Ардын намынх бол өөр л дөө.

-Эргээд залуусыг идэвх­жүүлэх тухай асуултын маань хариултыг дэлгэрүү­лэх үү?
-Би зүгээр энгийн жишээ хэлмээр байна. Хүн ресторанд орж, хоол идээд гарахдаа амттай хоол байвал тогоочийг нь л мундаг гэж магтдаг. Гэтэл тэр хүний цаана ногоо арилгагч, угаагч, туслах тогооч гээд олон хүн ажилласан байдаг. Өнөөдөр манай залуусын хувьд цаг нь болоогүй байна. Энэ намд ороод нэг удаа төмс цэвэрлэж, сонгино арилгаад хоол хийж үзэх хэрэгтэй байхгүй юу. Түүнээс бус зүгээр галт тогоонд шууд орж ирээд будаатай хуурга ингэж хийдэг гээд ахлах тогооч болох гээд зүтгэчихэж болохгүй шүү дээ. Манай нам бол үнэхээр залуусыг анхнаас нь хөдөлмөрлүүлдэг. Ногоо яаж арилгах вэ, төмсөө яаж хэрчих вэ гэдгийг эхнээс нь сурч байж өөрийн гэсэн орон зайтай болдог. Тэгэхээр идэвхжүүлэлтийг залуус өөрсдөө хүсвэл, өөрсдөө ажиллаж чадвал хийж чадна. Тэгээд ч “Цаг нь ирэхээр цасны дороос яргуй цухайдаг” гэдэг шиг Ардчилсан намын залуус удахгүй олноороо гарч ирнэ.

-Хөдөлмөрлөж байж л гарч ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна уу?
-Манай намын залуусын суурь итгэл үнэмшил нь тэр болохоор итгэлтэй байна аа.

-Өөрийг чинь морь уяж байгаа гэж сонссон?
-Наадах чинь харин миний нуудаг зүйл байна шүү.

-Яагаад. Улс төрд сонирхолтой залуус сүүлийн үед морь руу бас их идэвхийлэн орж байгаа нь нууц биш шүү дээ?
-Би Дорноговь аймгийн Дэлгэрэх суманд өвөөтэйгөө хамт өссөн. Өвөө, эмээ дээрээ өссөн хүүхэд их яриа байдаг. Би бас тиймэрхүү юм шиг байна лээ. Хурдан морины хувьд өвөөгөөс минь өвлөсөн хобби. Манай суманд хурдны 13 угшлын хоёр нь байдаг. Би “Тайжийн хурд” гэдэг морин спорт уячдын холбооны тэргүүнээр ажилладаг. Манай морьд их сайн давхиж байгаа. Ерөнхийдөө үүнийг их гоё хобби гэж хэлж болно. Гэхдээ энэ хоббигоо хүмүүсийн анхааралд өртүүлэх хэрэггүй болов уу гэж боддог.

-Яагаад?
-Хүн хоббигоо хүндэлдэг бас хамгаалдаг байх хэрэгтэй л дээ. Хэрэв “Улстөрч болж шалиагүй байж бас хурдны морьд дурлана гэнэ” гээд эхэлбэл бас хэцүү шүү дээ.

-Хоббигоо нууцлах сонирхолтой хүн мэргэжлээ бол нуухгүй биз дээ?
-Үгүй ээ, би чинь Монголынхоо бүтээгдэхүүн шүү дээ. “Их засаг” их сургуулийг төгссөн. Нэг ч удаа гадаадад сурч үзээгүй. “Монголд төгссөн юм чинь ямар олигтой байв гэж” харах хүн байдаг л юм шиг байна лээ. Харин би их давуу тал гэж боддог. Монголд төгссөн хүн яахаараа муу байдаг юм бэ. Харин ч сайн гэдгийг харуулахыг хүсдэг. Хэдийгээр манай улсын боловсролын тогтолцоо хангалттай сайн биш ч гэсэн Монголд төгссөн гэдгээр нь олон сайхан залуугийн итгэлийг хугалж болохгүй байхгүй юу.

-Нийгмийн тодорхой хүрээлэлд иймэрхүү хандлага байдгийг үгүйсгэх аргагүй юм?
-Би нэг хэсэг Хувийн их, дээд сургуулийн холбоонд ажиллаж байсан. Тэгэхэд нэг хүн гарч ирээд шууд “Би Монголын боловсролын тогтолцоог өөрчилнө” гэж мэдэгдэх жишээтэй. Тэр хүн тэгж хэлснээрээ олон зуун залуугийн итгэл, найдварыг хугалж байгаа гэдгээ ойлгодоггүй. Би тэрийг бас амьдрал дээрмэдэрч байсан. Энэ бас их том асуудал шүү.

-Төрийн албаныхан ч бас гадаадад төгссөн хүний удирдлага дор ажиллана гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх хандлага бий болчихсон байж магадгүй юм. Ерөнхийдөө үүнийг боловсролын айдас гэж хэлж болно байх?
-Айдас байгаа нь үнэн. Гэхдээ айхгүй байх шалтгаан бас бий гэдгийг олж харах хэрэгтэй. Монголд хангалттай хэмжээнд хэл сурах, өөрийгөө хөгжүүлэх боломж бий. Өнөөдөр Америкийн Элчин сайдын яам англи хэлний нэг жилийн сургалтад суух виз дардаггүй. Тэд “Манай бүх ажилтан Монголд хэл сурсан” гэдэг. Үүнийг бид бодох ёстой. Цаашдаа би бас боловсролын салбарт тодорхой ажил хийнэ гэж бодоод байгаа. Мөн баялаг бүтээгчдийн төлөө улс төрийн нам тодорхой бодлого дэвшүүлж ажиллах хэрэгтэй юм байна гэдгийг намд ажиллах хугацаандаа ойлгосон.

-Бидний үеийн олон залуу өнөөдөр УИХ-ын гишүүний эрх ямбыг зүүдлэх нь холгүй “сагах” болж. Мөнгө байна. Эрх мэдэл л хэрэгтэй байна гээд л. Тэр хүсэл нь надад хэт яарсан, аймшигтай том туйлшрал шиг санагддаг. Өөрийн тань хувьд?
-Олон хүн надтай уулзахаараа “Жадамба, хэзээ нэр дэвших гэж байна” гэж асуудаг болчихсон байна лээ. “УИХ-д нэр дэвших гээд л байна уу” гээд л. Уг нь тийм биш шүү дээ. Бид нар дахиад суралцах хэрэгтэй. Цаг нь болоогүй байна. Магадгүй цаг нь болохоор тэр зүйл рүү зүтгэж болно байх. Одоо бол би гадагшаа докторын зэрэг хамгаалах, суралцах, нийгэмд байр сууриа олохыг чухалчилна. Ядаж л өөрөөсөө “Яах гэж УИХ-ын гишүүн болох вэ” гэдэг асуултын хариултыг олох хэрэгтэй.

-Зарим нь бүр “Эхний удаад туршлага хуримтлуулах маягаар нэр дэвшээд үзэхэд зүгээр. Тоглоомын дүрмийг нь ойлгоод авчихбал болно” ч гэх нь бий. Танай намд тийм залуус ганцаар тогтохгүй орж ирнэ биз?
-Намын гал тогоонд ажиллаж байгаагийн хувьд үүнд сэтгэл хөөрлөөр хандаж болохгүй гэдгийг мэдэж байна. Энэ бол тоглоом биш. Туршлага хуримтлуулах талбар ч биш. Хүний төлөө ажиллана. Иргэн Болдын төлөө, үр хүүхдийнх нь төлөө, улс орныхоо ирээдүйн бодлогыг боловсруулж, хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллах чадвартай эсэхээ бодитоор нь харах хэрэгтэй байх. Надтай гэхэд л “Надад мөнгө нь байна. Би нэр дэвшинэ. Танай намд хэдийг өгвөл нэр дэвшиж болох юм. Би мөнгийг нь өгье. Хэд хэрэгтэй юм” гэсэн олон залуу уулздаг. Тэд зүгээр надад онгирч байж болох л юм. Манай намын хувьд тийм хүнийг дэмжээд байх юм байхгүй. Харьцангуй шалгуур өндөртэй. Бусад намын хувьд яадгийг мэдэхгүй юм. Бидний хувьд арай ч тиймэрхүү залуусыг хөөргөөд байхгүй л дээ.

Г.ОТГОНЖАРГАЛ